بررسی ساختار و پاسخ جوامع علف های هرز مزارع به تناوب زراعی و شرایط میکروکلیمایی خاک

پژوهش حاضر در راستای بررسی ساختار جوامع علف های هرز مزارع چغندرقند و ارزیابی پاسخ گونه های مختلف به مدیریت تناوب زراعی و شرایط میکروکلیمایی خاک در سه بخش انجام شد. در بخش اول، به منظور بررسی ترکیب و تنوع گونه ای و کارکردی علف های هرز مزارع چغندرقند استان خراسان رضوی و شمالی، تعداد 178 مزرعه از 12 شهرستان عمده تولیدکننده چغندرقند مورد بررسی قرار گرفتند. سپس شاخص های تنوع آلفا (?)، بتا (?)، گاما (?)، تراکم، فراوانی، غنای گونه ای، یکنواختی، تواتر (بسامد یا فرکانس)، ضریب همسانی (یکسانی)، میانگین تراکم مزرعه، ضریب تثبیت (ثبات یا استقرار)، شاخص تنوع شانون- وینر، شاخص تنوع مکنتاش، شاخص تنوع مارگالوف و شاخص غالبیت سیمپسون محاسبه شد. نتایج حاصل نشان داد که تنوع آلفا معادل 69/6 + 28/14، تنوع بتا معادل 78/2 +81/3 بود و تنوع گاما نیز معادل تعداد کل گونه ها 56 بود. گونه های موجود متعلق به 16 خانواده گیاهی بودند که در بین آنها تعداد گونه های دولپه (44 گونه) بیشتر از تک لپه ها (12 گونه) بود. در بین گونه های رایج مزارع چغندرقند، خانواده اسفناج (chenopodiaceae) بیشترین درصد فراوانی (معادل 23 درصد) را دارا بود. علف های هرز متعلق به این خانواده در54/94 درصد مزارع چغندرقند حضور داشتند. در بخش دوم تحقیق، تأثیر تناوب زراعی بر ساختار جمعیت علف های هرز در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در دو سال زراعی 85-84 و 86-85 مورد بررسی قرار گرفت. تناوب زراعی در سال اول، شامل کشت گیاهان زراعی بهاره چغندرقند، زیره سبز، پیاز و نخود بود و پس از برداشت آخرین محصول (چغندرقند)، در آبان ماه، تمام قطعات تحت کشت گیاه زراعی جو پائیزه (علوفه ای) قرار گرفت. پویایی جمعیت و توصیف توزیع مکانی علف های هرز به وسیله نمونه برداری گسسته انجام و با برازش مدل های نظری بر واریوگرام های تجربی، درون یابی بین نقاط انجام شد و ترسیم نقشه ها صورت گرفت. نتایج نشان داد بین نوع گیاه زراعی و فلور علف های هرز همراه آن همبستگی وجود داشت و ساختار جامعه علف های هرز در مزارع گیاهان زراعی تابستانه، به علت اشتراک در فصل رشد، تشابهات زیادی داشتند و موارد اختلاف نیز به دلیل تفاوت در طول دوره رشد رویشی بوجود آمد، چندانکه چغندرقند به علت طول دوره رشد رویشی طولانی تر (معادل 215 روز)، در مقطع زمانی گسترده تری آشیان اکولوژیکی را برای علف های هرز فراهم نمود. در بخش سوم تحقیق، به منظور بررسی پاسخ گونه های مختلف علف های هرز به شرایط میکروکلیمایی خاک، آزمایشی در سال زراعی 87-86 انجام شد. نمونه های خاک (متغیر جانبی) و نمونه های گیاهی (متغیر اصلی) با استفاده از کوادرات های یکسان جمع آوری شدند. نمونه های خاک جهت اندازه گیری پارامترهای نیتروژن، فسفر، پتاسیم، ec، ph و درصد شن، رس و سیلت آزمایش شدند. سپس، جهت بررسی رابطه بین حضور و تراکم گونه های مختلف (متغیر وابسته) و خصوصیات خاک (متغیر مستقل) روابط رگرسیونی برازش داده شد و ضرایب همبستگی پیرسون و اسپیرمن محاسبه گردید. سپس با استفاده از تخمین گر کوکریجینگ، همبستگی مکانی بین متغیرهای خاکشناسی و پوشش گیاهی مورد بررسی قرار گرفت و با استفاده از ضرایب مدل های برازش داده شده بر کراس سمی واریوگرام ها میزان همبستگی مکانی مشخص شد. نتایج نشان داد که در بین خصوصیات مختلف خاک، رابطه بین میزان پتاسیم و محتوای رس خاک با تراکم گونه های مختلف علف های هرز وضوح بیشتری داشت و در بین این دو خصوصیت خاک زمین زراعی، محتوای رس از ثبات بیشتری برخوردار بود. از آنجاکه اندازه گیری این پارامتر سریع، آسان و ارزان انجام می شود، بنابراین بنظر می رسد، محتوای رس خاک می تواند به عنوان یک عامل پیشگویی و تعیین کننده جوانه زنی مطرح گردد.